De houding.
Vele aikidoka’s vragen zich af wat dit nu precies inhoudt, of zijn ze steeds op zoek gegaan naar een afdoende verklaring ervan. Eerst en vooral moeten we voor ogen houden dat de houding een typisch subjectieve zaak is.
Bij voorbeeld, veronderstel 4 meesters in kenjutsu (zwaardtechnieken) wiens bewegingen met de ken of zwaard volledig identiek is. Dan vraagt iemand hen vanuit welk deel van het lichaam de eerste actie zou moeten odernomen worden.
Een meester zou kunnen antwoorden: “De voeten, natuurlijk.” Een ander zou kunnen vertellen: “De kniëen.” De derde zou kunnen beargumenteren: “Nee, nee, koshi (de heupen en de lenden) moet de eerste handeling ondernemen.” De laatste tenslotte zou kunnen zeggen: “Nee, jullie zijn allemaal mis. Hoe kan je jouw vijand neerslaan met jouw voeten, kniëen of koshi? Je slaat met jouw handen. Daarom moet de handbeweging het eerst vertrekken.” Onthou dat hun bewegingen volledig hetzelde zijn.
Drie stadia van de houding.
Het zou goed kunnen dat we hetzelfde ervaren, zelfs als onze manier van uitleg zou verschillen. Vanuit mijn ervaring groeit de houding en ontwikkelt het zich. De benaming “veld” of “ei”, welke een weergave is van mijn gevoelens en ervaringen, is louter subjectief.
1. Hanmi of natuurlijke aikido houding
2. Kamae of verdedigingshouding
3. Shisei of geestelijke houding.
1. Hanmi
Zoals men vertelt staat de Middellijn langs de ruggegraat. De ruggegraat van een menselijk wezen staat ook langs de richting van de zwaartekracht. Wanneer een mens goed uitgebalanceerd op zijn twee voeten staat, blijft de Middellijn langs het vertikale centrum van het lichaam staan. De ruggegraat en de lijn van de zwaartekracht staan dan evenwijdig aan de Middellijn, welke de normale situatie is. Echter, wanneer je teveel naar beneden of naar boven kijkt, of jouw nek teveel ronddraait (om iets te bekijken), dan wordt de kracht van jouw Middellijn zwakker. Dit betekent dat de Middellijn ook nog bestaat uit een andere factoren zoals het oogniveau en de richting van de blik, aandacht, bewustzijn, en een harmonisch lichaam etc.
De Middellijn is daardoor een variabel en delicaat iets. Maar enkel het feit dat er een Middellijn is, heeft geen betekenis voor ons budo. Voor budo is het nodig dat we onze Middellijn leren controleren, om onszelf te leren controleren en zo een goed gebalanseerd en harmonisch lichaam te ontwikkelen.
De eerste stap om een harmonisch lichaam te ontwikkelen is ontspanning. Zoals iedereen weet zijn er veel manieren om te leren hoe te ontspannen.
Ten tweede, is het noodzakelijk alle delen van jouw lichaam op te delen in gemeenschappelijk onafhankelijke delen.
Plaats in een enkel ogenblik de onafhankelijk geworden onderdelen terug samen, in hanmi positie. Dan pas zal je echt de betekenis van “Hanmi” door hebben, en zul je verrast zijn sterker te zijn geworden dan tevoren. De overgang tussen zulke “opdeling” en “herschikking” in een enkel moment behoort tot de kern van budo. Wij noemen dit “Micro Actie”, tegenover “Macro Actie”, welke juist de uitwendig zichtbare technieken behelst. Dit soort “kunst” actie wordt ondernomen in een enkel moment zonder dat het zichtbaar is van buitenaf. Al deze dingen zijn “innerlijk”, inclusief de Middellijn. Wanneer jouw lichaam heropgebouwd wordt uit onafhankelijke delen, dan zal de Middellijn innerlijk naar voren komen. Dan ben je in staat de vlugste, de grootste en de kortste actie te ondernemen.
2. Kamae
In onze dagelijkse aikido beoefening hebben we een partner nodig. Wij plaatsen onze aandacht en bewustzijn op hem. Dan wordt de anders statische Middellijn plots actiever, en ook positiever tegenover de partner. De richting van de aandacht , bewust zijn, en de Middellijn, vormen een soort veld.
Om dit Middelveld te begrijpen kan de beoefening van Ken ons veel vooruit helpen. Veronderstel dat je een voorwerp dat zich recht voor jou bevindt, probeert vertikaal neer te slaan met jouw Ken . Wanneer je jouw handen op en neer beweegt, zal je merken dat de Ken een soort van veld vormt. Wanneer je een sterke en scherpe Middellijn hebt, en indien jouw Hanmi stand recht tegenover het voorwerp staat, en indien jouw aandacht en bewustzijn het voorwerp bereikt zonder enige vorm van vrees of twijfel, en met zelf-vertrouwen, en indien jouw Ken handelingen soepel en zeker zijn, en indien al deze voorwaarden op een harmonieuze manier samenwerken, dan zal je zien dat het Middelveld het scherpste, grootste en sterkste veld vormt dat zich uitstrekt tussen jezelf en het voorwerp.
In aikido zijn zulke dingen wellicht het belangrijkste doel wanneer we onszelf willen ontwikkelen. Wanneer een of meerdere van deze voorwaarden niet vervult zijn, zal je ook niet tevreden zijn. Zelfs indien je de perfecte lichaamstechniek beheerst, wanneer je tekort komt in aandacht of bewustzijn, met andere woorden, wanneer je aan iets anders denkt of jezelf in een stresserende situatie bevindt, dan kan je geen goed Middelveld maken. En dan kan je verliezen. Dit is ook de reden waarom sommige beoefenaars denken dat ze enige mentale, spirituele of religieuze training en ervaring nodig hebben.
Er is een bekende episode over Miyamoto Musashi en Tsukahara Bokuden. Ooit probeerde Miyamoto Musashi om Tsukahara Bokuden neer te slaan. De reden hiervoor was dat Miyamoto Musashi ernaar verlangde de beste samurai te zijn. Meeste mensen zeiden echter dat Tsukahara Bokuden de de beste samurai was. Zodoende, op een bepaalde dag, zat Tsukahara Bokuden te koken langs een muurtje. Miyamoto Musashi trok zijn Katana
(langzwaard), en stond op het punt hem neer te slaan. Op dit moment nam Tsukahara Bokuden het houten deksel van zijn kookpot op, en gebruikte het als een klein schild. Miyamoto Musashi was derhalve niet in staat om hem neer te slaan met zijn Katana.
We weten niet of dit verhaal nu waar is of niet. Maar zelfs als het fictie zou zijn geschreven door Yoshikawa Eiji, dan nog biedt het ons veel stof tot nadenken over wat Japanse Budo juist is. Ik zal een ander verhaal introduceren. Ooit zei Yagyu Munenori tegen een van zijn beste leerlingen toen die het hoogste diploma ontving, “Ik heb je niets meer te leren. Enkel van Zen Boeddhisme kan je nog iets leren.” Vanaf de Edo periode (Samurai periode: 1603-1868) tot op vandaag op het einde van de 20ste eeuw, zijn er veel Budo beoefenaars geweest die interesse hadden in Zen. Wij weten niet wat ze nu juist in Zen vonden, maar we kunnen wel zeggen dat Zen een grote invloed had en heeft op de wereld van de Japanse Budo en de Japanse cultuur als een geheel.
3.Shisei
Dit niveau kan heel goed mijn inbeelding zijn. Ik heb een sterk gevoel dat ik omhuld ben door een soort van eivormige bal welke gevuld is met vloeistof. In dit ei gevuld met vloeistof voel ik mezelf heel licht en soepel, net zoals een vis in het water eigenlijk. Ik heb het gevoel dat mijn handelingen ongeveer hetzelfde zijn geworden. Wat ik ook doe, waarheen ik ook ga, of ik nu rechtsta of neerlig, het gevoel dat ik in een vloeistof drijf blijft steeds bij me. En uiteindelijk ben ik er ook vrij zeker van dat ik “mijn plaats” heb gevonden.
In mijn aikido beoefening, wanneer mijn partners mij proberen aan te vallen en dichter bij de buitenste rand van mijn ei komen, lijken hun bewegingen ineens veel trager te worden en kan ik hun bewegingen veel helderder zien.
Ik geloof niet dat in mijn geval deze ervaringen voortvloeien uit een technische basis Echter, volgens mijn ervaring, geloof ik dat “mijn plaats” een geval is van bestaan, niet een van technieken. “Mijn plaats” komt niet voort uit mijn speculaties of bedenkingen, maar komt voort uit “mijn aanvoelen” dat zich boven woorden of verklaringen verheft. “Mijn plaats” is een krachtig aanvoelen van het feit “dat ik in leven ben hier en nu.”
René Descartes zei: “Je pense, donc je suis. (Ik denk, derhalve besta ik)”. Men zou hem moeten uitlachen. Wij als beoefenaars van Budo kunnen zijn: “Wanneer ik stop met denken, dan weet ik wat ik ben.” Nitobe Inazo, die “Bushido, de Ziel van Japan” schreef, benadrukte vooral Lafcadio Hearn’s definitie van Zen: Zen betekent de menselijke inspanning om via meditatie tot het domein van de gedachten te geraken voorbij de grens van wat woordelijk uitgedrukt kan worden. René Descartes daarentegen ging de gans andere kant dan deze van de waarheid op. Niet alleen Europeanen, maar ook de Jappeners in de moderne tijden, werden door de Cartesiaanse filosofie en ideeen beinvloed. Nu wordt het tijd om deze vloek af te werpen en terug te keren tot de Weg.
Besluit
Tenslotte kunnen we de vaak gestelde vraag beantwoorden: Waar dient het allemaal voor? Het antwoord kan zoiets zijn als: om onszelf opnieuw te leren kennen.